ایا جهان در سال 2012 نابود خواهد شد؟

جام جم آنلاين: امسال سينماي جهان را 2 فيلم علمي تخيلي به تسخير خود درآورده است، يكي از آنها فيلم �آواتار� اثر جيمز كامرون بود كه به گفته منتقدان عرصه جديدي در صنعت سينما ايجاد كرده است. قبلا درباره اين فيلم و نوآوري‌هاي علمي‌اش در اين صفحه نوشته بوديم، اما فيلم ديگر �2012� است، هر چند از نظر فني و روايت داستاني قابل مقايسه با آواتار نيست.
موضوع اين فيلم كه به يك شايعه معروف درباره پايان جهان گره خورده است، باعث شد فضاي تبليغاتي زيادي درخصوص اين فيلم ايجاد شود، اگرچه فيلم نتوانست نظر منتقدان را به خود جلب كند، اما توانست بحث‌هاي مختلفي درخصوص پايان جهان به ميان بكشد. يكي از سوالاتي كه اين فيلم در ميان مردم مطرح كرد، اين بود كه آيا امكان از بين رفتن زمين بر اثر پديده‌هاي طبيعي وجود دارد؟ و آيا براستي زمين در خطر انهدام است؟

فيلم 2012 ساخته رولاند امريخ، كارگردان آلماني است كه پيش از اين نيز علاقه خود را در به تصوير كشيدن مصيبت‌هاي بزرگ و نابودي جهان در فيلم‌هايش نشان داده بود.

او در فيلم �روز استقلال� بيگانه‌هاي فضايي را به زمين فرستاد تا تمام نمادهاي تمدن انساني را نابود كنند كه در نهايت زمين توسط گروه كوچكي از مبارزان نجات پيدا كرد. وي در فيلم بعدي‌اش در سال 1998 گودزيلا را به نيويورك برد تا اين هيولا به تخريب شهر بپردازد و در كنار آن امريخ هشدار خود را نسبت به پيامد آزمايش‌هاي نظامي مطرح كند. پس از آن در فيلم �روز پس از فردا� بود كه اين كارگردان متوجه گرمايش زمين شد و عصر يخبنداني را كه حاصل وقوع هاريكس‌ها (توفان‌هاي دوار عظيم)‌ بود به نمايش گذاشت. پس از اين فاجعه و مصيبت مقطعي نزديك شدن به سال 2012، فرصتي براي اين كارگردان به وجود آورد تا اين بار پايان جهان را به تصوير بكشد.

تقويم مايا

روز 21 دسامبر 2012 يكي از چرخه‌هاي تقويم مايا به پايان مي‌رسد. ماياها كه يكي از اقوام پيشرفته آمريكاي قديم بودند، سيستم بسيار پيچيده‌اي را براي گاهشماري تهيه كرده بودند كه هنوز يكي از جالب توجه‌ترين تقويم‌هاي دوران قديم به شمار مي‌رود. در واقع ماياها از 3 سيستم تقويمي استفاده مي‌كردند كه يكي از آنها تقويم شمارش طويل (long count) معروف است. در اين سيستم پيچيده، تاريخ به صورت رشته‌اي 5 تايي از اعداد نشان داده مي‌شود؛ مثلا (0و0و1 و 0و0)‌ در اين رشته اعداد از سمت راست به چپ كين، وينال، تون، ‌كاتون و باكتون ناميده مي‌شوند. هر كين معادل يك روز است و اين عدد بين 0 تا 19 تغيير مي‌كند. هر 20 كين معادل يك وينال خواهد بود، هر 18 وينال يك تون را مي‌سازد، هر 20 تون يك كاتون و هر 20 كاتون شامل يك باكتون مي شود. به اين ترتيب اعدادي كه در اين ستون‌ها قرار مي‌گيرند، مدت زمان گذشته از مبدا تاريخ مايايي را نشان مي‌دهد؛ اتفاقي كه روز 21 دسامبر 2012 رخ خواهد داد اين است كه سيزدهمين باكتون به پايان خواهد رسيد.

به عبارت ديگر، اعداد رشته تقويم شمارش طويل به شكل (0و0و0و0و 13)‌ در خواهد آمد. برخي معتقدند هزاره‌هاي مايايي در 13 باكتون به پايان مي‌رسد. به همين دليل اين تاريخ را پايان تقويم مايايي دانسته‌‌اند. البته ماياها در اين تاريخ هيچ اشاره‌اي به پايان دنيا نكرده‌اند اما ايده هزاره‌گرايي باعث شده است بسياري پايان سيزدهمين باكتون مايايي و ورود به باكتون 14 را معادل پايان جهان بدانند. همين شايعه عمومي موضوع قوي براي فيلمسازان فراهم آورد تا پايان جهان را به تصوير بكشند. در اين فيلم همه اتفاقات با تغيير قطبين مغناطيسي زمين آغاز مي‌شود و مجموعه‌‌اي از رويدادها به وقوع مي‌پيوندد كه سونامي‌هاي بزرگ، ابر آتشفشان‌ها و شكاف در صفحات لغزنده قاره‌ها را در پي دارد و در نهايت جهان در معرض نابودي قرار مي‌گيرد و براي كشورها كشتي‌هاي عظيمي همچون كشتي نوح‌ع‌ مي‌سازند تا نسل انسان و جانوران را حفظ كنند و در نهايت چند‌صد هزار نفر باقي مي‌مانند تا نسل آدميان منقطع نشود. اما واقعيت اين است كه وقوع چنين پديده‌هايي بشدت ضعيف است. اگر چه تغيير قطبين مغناطيسي زمين پديده‌اي آشنا به شمار مي‌رود كه بارها در طول تاريخ اتفاق افتاده و همين روزها هم تكرار مي‌شود، قطب شمال مغناطيسي زمين به دليل فعاليت‌هاي مولد ميدان مغناطيسي زمين با سرعت 60‌‌كيلومتر در سال در حال حركت به سمت روسيه است كه البته اين سريع‌ترين‌ جابه‌جايي قطبين مغناطيسي زمين به شمار مي‌رود. البته اين اتفاق، پيامدهايي خواهد داشت مثلا اگر اين روند با سرعت فعلي ادامه يابد، تا حدود 20‌‌سال ديگر مي‌توان شاهد پديده شفق‌هاي قطبي از ايران بود. اين تغيير سريع همچنين ممكن است بر ساختار برخي از موجودات ساده تاثير بگذارد، اما هيچ اتفاق بزرگ و عجيبي را سبب نخواهد شد. اگر بخواهيم دنبال وقايعي بگرديم كه سياره ما را تهديد مي‌كند، دلايل بهتري براي ترسيدن وجود دارد.

برخوردهاي فضا

زمين همواره در طول تاريخ خود در معرض خطر برخوردهاي فضايي قرار داشته است. هم‌اكنون روزانه چندين تن از اجرام فضايي با جو زمين برخورد مي‌كنند كه بسياري از آنها ابعاد كوچكي داشته و بيشتر گرد‌و‌غبار فضايي به شمار مي‌روند، مواردي كه اين ذرات ابعاد بزرگ‌تري دارند هنگام سوختن در جو زمين به شكل شهاب‌هاي درخشان ديده مي‌شوند. اگر ابعاد آن بزرگ‌تر باشد نه‌تنها درخششي خيره‌كننده در آسمان به وجود مي‌آورند كه بخشي از بقاياي آنها به شكل شهاب‌سنگ به سطح زمين برخورد مي‌كند. خوشبختانه جو زمين همچون سپر محافظ قوي جلوي بسياري از اين سنگ‌هاي سرگردان آسمان را مي‌گيرد اما بررسي عوارض روي زمين نشان مي‌‌دهد كه پيش از اين بارها سنگ‌هاي بزرگ آسماني خطر‌آفرين از اين سپر محافظ عبور كرده و توانسته‌اند چهره زمين را زخمي كنند.

افسانه 2012 مانند ديگر افسانه‌هايي كه پايان زمين در آخرين سال‌هاي هزاره قبل را پيش بيني مي‌كرد بيش از اين كه ريشه در واقعيت داشته باشد، ريشه در تصورات و ذهنيات مردم دارنددرواقع چنين برخوردهايي هر روز ممكن است اتفاق بيفتد. دانشمندان معتقدند 65 ميليون سال پيش برخورد يك شهاب‌سنگ بزرگ به منطقه‌اي در جنوب خليج مكزيك باعث وقوع رويدادهايي شد كه انقراض نسل دايناسورها را در پي داشت. غباري كه از اين برخورد به هوا برخاست و در جو زمين پراكنده شد، باعث شد تا ميزان دريافت تابش‌هاي خورشيد در سطح زمين كاهش يابد و همين عوامل زنجيره‌اي از رويدادها را فعال كند كه به انقراض دايناسورها منجر شد. در ابتداي قرن 20 بود كه انفجار يك شهاب‌سنگ بزرگ بر فراز منطقه تونگاسكا در شمال روسيه چندين هزار مترمربع از جنگل‌هاي كاج اين منطقه را سوزاند. اين خطر به حدي جدي است كه سازمان‌هاي علمي و فضايي طرح‌هاي جدي را براي زير نظر گرفتن فضاي اطراف زمين بنيان گذاشته‌اند. پروژه‌هايي مانند NEAR يا NEAT فضاي اطراف زمين را در جستجوي سيارك‌ها يا دنباله‌دارهايي كاوش مي‌كنند كه به دليل شرايط گرانش منظومه، ممكن است راهشان را به سوي سياره‌ ما كج كنند، البته بسياري از اين اجرام تنها چند روز تا چند هفته قبل از گذر از نزديكي زمين، شناسايي مي‌شوند و متاسفانه هنور فناوري ما امكان مقابله با چنين رويدادي را ندارد به همين دليل هم هست كه جايي مانند آژانس فضايي روسيه از مطالعه طرحي به نام آرماگدون صحبت مي‌كند كه قرار است به مقابله با اين خطرات بپردازد.

گرمايش زمين

اما برخوردهاي فضايي تنها خطري نيست كه سياره ما را به شكل جدي تهديد مي‌كند يكي از بزرگ‌ترين خطرها، بلايي است كه خود ما بر سر اين سياره آورده‌ايم.

در طول قرن گذشته، 2 اتفاق زمين را در معرض خطري قرار داده است كه نتايج آن مي‌تواند به نابودي خود ما منجر شود؛ يكي از اين موارد انفجار جمعيت در قرن گذشته بود؛ به طوري كه جمعيت سياره در ابتداي قرن 20 حدود 5/1 ميليارد نفر بود و اينك به بيش از 7 ميليارد نفر رسيده است. اين جمعيت نياز به استفاده از منابع بيشتر دارد و همين مساله باعث افزايش برداشت از منابع زيرزميني شده است؛ اما در كنار اين انفجار جمعيت، عامل ديگري كه باعث در خطر قرار گرفتن زمين شده، مساله گرمايش زمين است. توليد انبوهي از گازهاي گلخانه‌اي طي يكي دو قرن گذشته كه همراه با صنعتي شدن و استفاده بيش از پيش از سوخت‌هاي فسيلي بود، سبب شد دماي ميانگين سياره زمين افزايش يابد.

اين افزايش دما موجب شد زمين شرايط دشواري را تجربه كند. آب شدن يخ‌هاي قطبي، بالا آمدن سطح آزاد اقيانوس‌ها، افزايش محدوده مجاز شكل‌گيري توفان‌هاي حاره‌اي، تغيير الگوهاي آب و هوايي و... مجموعه عواملي است كه باعث ايجاد رخدادهاي مرگ آفريني روي زمين مي‌شود. تلاش‌هاي انسان براي كنترل اين رويداد تاكنون به نتيجه‌اي نرسيده و آثار زيان‌بار آن از هم اكنون هويدا شده است. اما برخوردهاي فضايي و گرمايش زمين تنها گزينه‌هاي نابودي زمين و حيات روي آن به شمار نمي‌روند، انفجار يك ابر نو اختر در همسايگي زمين، كاهش جو زمين و مواجهه با پرتوهاي كيهاني مي‌تواند همه ما را در خطر قرار دهد.

زمين هميشه در خطر بوده و امروز هم در خطر است؛ اما اين خطرات دليل نمي‌شود كه حوادث طبيعي و بي‌ربط را به نابودي زمين وصل كنيم. افسانه 2012 مانند ديگر افسانه‌هايي كه پايان زمين در آخرين سال‌هاي هزاره قبل را پيش بيني مي‌كرد بيش از اين كه ريشه در واقعيت داشته باشد، ريشه در تصورات و ذهنيات مردم دارند. البته حداقل حسن چنين جنجال‌هايي، آن است كه لحظه‌اي به اهميت سياره‌اي فكر كنيم كه تنها خانه ما در كيهان است.